چگونه بفهمیم که طرف داره دروغ میگه

چشم دروغگو رسواست؟

در روزگاری که 38 درصد از روابط بین فردی بر مبنای دروغ شکل می گیرد آشنایی با مهارت های کشف دروغ،ناگزیر است
 

محمد کیاسالار
پینوکیو تا دروغ می  گفت، دماغش دراز می شد و دروغش لو می رفت. در دنیای واقعی اما تشخیص دروغ و دروغگو آسان نیست. با این وجود، به نظر می رسد در روزگاری که 38 درصد از روابط بین فردی بر مبنای دروغ شکل می گیرد، آشنایی با مهارت های کشف دروغ، یک امر ناگزیر است. روان شناسان، بازپرسان، مأموران امنیتی و کارشناسان بعضی دیگر از مشاغل، استانداردهایی برای تشخیص راست و دروغ حرف ها در اختیار دارند که این هفته به برخی از آن ها اشاره می کنیم. ذکر این نکته هم ضرورت دارد که این تکنیک ها، متر و معیار قاطعی برای تشخیص دروغ و دروغگو نیستند، اما می توانند سرنخ هایی در اختیارتان بگذارند تا به صداقت حرف کسی شک کنید؛ یا اگر حس و حدستان گواهی می دهد که کسی دارد به تان دروغ می گوید، ضریب اطمینان حدسیاتتان را بالا ببرید.

۱
بیشتر دروغگوها اگر احساس کنند مشتشان دارد باز می شود، بحث را عوض می کنند و اگر علاوه بر مهارت دروغگویی، سر سوزن ذوقی هم داشته باشند، برای این کار از در شوخی و خنده وارد می شوند. اگر هم شما خودتان زحمت عوض کردن بحث را بکشید که چه بهتر. آن ها استقبال می کنند. امتحان کنید. وقتی طرف دارد روی موضع خودش اصرار می کند که: نه، من دارم راست می گویم، تو اشتباه می کنی و... برای مدت کوتاهی، بدون این که تکلیف بحث اصلی را معلوم کنید، بهانه ای بتراشید و خودتان بحث را عوض کنید. اگر او همپای شما بیاید و از این تغییر استقبال کند، بدانید که احتمالا کفة ترازویش دارد به نفع دروغگویی سنگینی می کند.

۲
بیشتر آدم ها موقع دروغگویی های چهره به چهره، از ارتباط چشمی فرار می کنند. ملاکتان را بگیرید نیمی از مدت مکالمه. یعنی اگر مدت زمان ارتباط چشمی او با شما کمتر از 50 درصد مدت زمان مکالمه بود، مشکوک شوید. اما گاهی ممکن است مثلا از بیست دقیقه مکالمه بین شما و طرف، او فقط دو سه دقیقه اش را دروغ بگوید و شما هم فقط به صحت و سقم حرف های او در همان دو سه دقیقه مشکوک باشید. در چنین حالتی، بهتر است معیارتان این باشد که: آیا در همان دو سه دقیقة مشکوک، ارتباط چشمی داشت یا نه؟ دروغگوها معمولا این ارتباط را در لحظة دروغگویی از دست می دهند. آدم باید دروغگوی قهاری باشد که برّ و برّ توی چشم طرف مقابل نگاه کند و دروغ بگوید. بعضی ها هستند.

۳
گاهی تغییر لحن یا تغییر تن صدا معیار خوبی است. بیشتر دروغگوها وقتی به بخش دروغین حرف هایشان می رسند، لحنشان عوض می شود، مِن و مِن می کنند، سینه صاف می کنند یا می گردند دنبال کلماتی از این دست: راستش، آخه، می دونی؟، خب، ببین، چه جوری بگم؟ و... و طبیعتا تبصره  اش هم این است که این کلمات، تکیه کلام آن بنده خدا نباشند.

۴
وقتی دارید به حرف های طرف مقابل گوش می دهید، به زبان بدن او دقت کنید: بیش از حد با دست هایش بازی می کند؟ تکان دادن پاهایش در حالت نشسته، افراطی است؟ دستش را مدام به سمت سر و صورت خود می برد و سرش یا پشت گوشش را مرتب می خاراند؟ بیش از حد پلک می زند؟ رنگش پریده یا سرخ شده یا... ؟ وقتی روبه روی هم بر روی یک میز نشسته اید و او دارد حرف می زند، آیا به طور ناخودآگاه فاصلة بین شما و خودش را با کتاب و روزنامه و سایر چیزهای روی میز، پر می کند؟ همة این ها می تواند سرنخ خوبی باشد برای این که حدس بزنید او دارد دروغ می گوید (مشروط بر این که رفتار غالب او را بشناسید و مطمئن باشید که این ها جزو خصوصیات طبیعی او نیست، مثلا تیک عصبی ندارد یا خجالتی نیست یا مسأله خاصی موجب نگرانی او نشده و...)

۵
شنیده اید که می گویند دروغگو کم حافظه است؟ بعضی اوقات، همین نکته کار می کند. اگر به حرف های یک دروغگو دقت کنید، به زودی خواهید دید که یک جای کار می لنگد. مثلا ضد و نقیض حرف می زند یا حرف های قبلی اش را از بیخ و بن انکار می کند و... ضمنا بعضی دروغگوها حس طنزشان فوق العاده است و گه گاه از این استعداد خدادادشان استفاده می کنند تا تشنج فضا را (به ویژه در همین مواقع ضد و نقیض گویی و امثالهم) از بین ببرند و مسیر بحث را به سمتی بکشانند که دلشان می خواهد.

۶
دروغگوها اگر حس کنند شما در راست و دروغ حرف هایشان تردید دارید، خیلی سریع و خیلی شدید می روند توی لاک دفاعی؛ آن قدر شدید که ممکن است دیگر با شما حرف نزنند و دیگر به هیچ سؤالتان جواب ندهند و اصلا خودتان را هم متهم کنند به دروغگویی. (تبصره اش هم طبیعتا این است که واقعا خودتان دروغگو نباشید، لااقل در آن قضیة مورد بحثتان.)

۷
بیشتر دروغگوها در همان لحظاتی که ارتباط چشمی شان را با شما قطع می کنند، معمولا حرکات اضافی خاصی انجام می دهند؛ حرکاتی نظیر خاراندن سر با یک انگشت، خاراندن پشت گوش به همین ترتیب و... گاهی هم دستشان را به سمت صورتشان می برند و گونه شان را لمس می کنند و یا روی بینی شان دست می کشند. به هر حال، آن چه می تواند سرنخ خوبی باشد، حرکت دادن دست به سمت سر و صورت یا گردن است (و نه مثلا به سمت قفسة سینه یا شکم) و باز هم تبصره اش این است که شخص، این حرکات را در حالت طبیعی و به صورت دائمی انجام ندهد.

۸
در حالت طبیعی، بین حرفی که می زنیم و حالتی که در چهره مان ایجاد می شود، تناسبی وجود دارد و بر شکل گیری این تناسب نیز زمان بندی خاصی حاکم است. در اغلب دروغگوها اما این زمان بندی، مختل است. تغییر حالت های هیجانی که در چهرة فرد دروغگو ایجاد می شود، معمولا دیرتر از زمان معمول بروز می کند، بیشتر از حد معمول طول می کشد و به یکباره ناپدید می شود، نه آرام آرام. در بیشتر موارد، زمان بندی طبیعی بین بیان عبارت دروغ و تغییر حالت چهره (متناسب با آن عبارت) وجود ندارد. مثلا فرد دارد هدیه ای را از شما می گیرد و می گوید: واقعا خوشحالم کردی، من نمی دانم چطور از تو تشکر کنم. اما هنوز هیچ تغییر چهره ای به وجود نیامده و موقعی که کادو باز می شود، تازه خنده به چهره اش می آید (و البته خندة طبیعی را باید بتوانید از خندة ساختگی تشخیص بدهید).

۹
دروغگوها گاهی در ابراز احساساتشان دروغ می گویند. مثلا می خندند اما خنده شان ساختگی است، گریه می کنند اما گریه شان واقعی نیست و خودشان را غمگین نشان می دهند اما غمی در دل ندارند. در تغییر چهره های ساختگی، معمولا فقط عضلات اطراف دهان تکان می خورند اما در تغییر چهرة طبیعی (ناشی از یک حس درونی) سایر اجزای صورت نیز درگیر می شوند. مثلا در یک خندة طبیعی، تمام صورت با خنده درگیر می شود: گونه ها، چانه و لب ها حرکت می کنند، عضلات پیشانی جمع می شود و حتی زیر چشم ها چین می افتد که این مورد اخیر تقریبا در هیچ خندة ساختگی دیده نمی شود.

۱۰
بازجوها معتقدند بیشتر آن هایی که دروغ می گویند، برای پاسخ گفتن به سؤالات شما از کلمات خودتان استفاده می کنند، نه از کلمات خودشان. مثلا اگر از او بپرسید: تو دیشب آن جا بودی؟ او به یک نه رضایت نمی دهد. ترجیح می دهد با حالتی حق به جانب، سؤال شما را به خودتان برگرداند: من آن جا بودم؟ یا این که یک جواب مفصل و البته با استفاده از کلمات خودتان: نه، من دیشب آن جا نبودم. کی گفته من آن جا بودم؟ آن ها بیشترشان استفاده از زبان تلویحی و غیرمستقیم را به استفاده از عبارات صریح و مستقیم ترجیح می دهند. مثلا به جای این که قاطعانه بگویند بله یا خیر ، ترجیح می دهند بگویند: من قبلا هم به این سؤال تو جواب داده ام یا مگر قبلا به این سؤالت جواب نداده ام؟

۱۱
شاید باورتان نشود، اما بعضی ها وقتی می خواهند دروغ بگویند نوع گفتارشان عوض می شود. مثلا طرف تا همین چند لحظة پیش، داشته شما را مفرد خطاب می کرده و خودمانی حرف می زده اما ناگهان لحنش احترام آمیز می شود و جمع، خطابتان می کند که: بنده قبلا هم به شما گفته بودم که اهل این کارها نیستم. نگفته بودم؟

۱۲
دروغگوهای حرفه ای معمولا زیاد حرف می زنند و به ذکر جزئیات بی اهمیت می پردازند تا رد یک دروغ بزرگ و مهم را در لابه لای حرف های ریز و بی اهمیت گم کنند. روان شناسان معتقدند بیشتر دروغگوها از سکوت یا وقفه هایی که در خلال یک گفت وگو پیش می آید، خوششان نمی آید و به همین خاطر، اغلبشان سعی می کنند این خلاها را با کلمات شتاب زده شان به سرعت پر کنند

چشم ها به صدا درمی آیند

مطالعة حرکات ریز چشم ها خیلی چیزها را نشان می دهد، از جمله این که کمکمان می کند میزان احتمال راست و دروغِ حرف های یک شخص را حدس بزنیم. این حرف را اولین بار ریچارد بندلر به زبانی علمی و مدون عنوان کرد. او معتقد بود که با تقسیم بندی حرکات ریز چشم ها و احتمالات رفتاری خاصی که برای هر حرکت چشمی وجود دارد، می توانیم با ضریب اطمینان بالایی حدس بزنیم حرف هایی که می شنویم، راست است یا دروغ. برخی از این موارد را می توانید در جدول زیر ببینید.
پیش فرض مهم: فرد موردنظر، راست  دست است (در افراد چپ  دست، تمام جهت های زیر را باید برعکس در نظر بگیرید).

یک مثال ساده
فرض کنید برادرزادة چهار ساله تان جمله ای را از قول برادرتان برای شما نقل می کند. شما از او می پرسید: وقتی توی آن مهمانی، پدرت داشت این حرف  را می زد چه کسی خانه تان بود؟ او در حالی که چشم هایش به آرامی به سمت راست و بالا حرکت می کنند، می گوید: خاله، دایی و... در چنین موردی، بر طبق قوانین بندلر، می توانید حدس بزنید که این پاسخ، یک پاسخ ناگهانی است که احتمالا برادرزاده تان همان لحظه ساخته است (حرکت آرام چشم ها به سمت راست و بالا: تصویری که در ذهن ساخته یا مجسم می شود) و احتمال دروغ بودنش از احتمال راست بودنش بیشتر است. اما فرض کنید او در حالی که دارد به سؤال شما پاسخ می گوید، چشم هایش به آرامی به سمت چپ و بالا حرکت کنند. در چنین موردی، بر طبق قوانین بندلر، می توانید حدس بزنید که او دارد مهمانی آن شب را به خاطر می آورد و بنابراین احتمال راستگویی اش از احتمال دروغگویی اش بیشتر است.